Die joernalis BEN LOUW het ‘n lang loopbaan in die joernalistiek gehad. Hy vertel hier van sy beginjare by die detydse Oosterlig.
TYDENS my matriekjaar in 1957 by die Hoërskool Despatch het die destydse Nasionale Pers se Oos-Kaaplandse nuusblad, Die Oosterlig, vir ‘n redaksionele aanstelling met die verskillende skole se top-ouens in veral Afrikaans onderhoude gevoer. (Die Oosterlig is van sy kantore in Noordeinde, Port Elizabeth, in daardie stadium net Maandae, Woensdae en Vrydae gepubliseer en het later ’n dagblad geword.)

Dirkie de Villiers, wat later ook Huisgenoot se redakteur was, het as redakteur van Die Oosterlig die onderhoude gevoer. Soos net die Here dit beskik het, is net ek en Jacques van der Elst, wat later by die Potchefstroomse Universiteit vir CHO professor sou wees, van Januarie 1958 af in die nuusredaksie aangestel.
Die Oosterlig het vir nog ’n professor uit sy redaksie gesorg. Dié keer was dit my jonger broer Gert Louw, wat nadat hy aan die Universiteit van Stellenbosch sy graad ontvang het, as verslaggewer vir Die Oosterlig begin werk het. Maar toe die nuusredakteur Gert se nuusberig met minagting na hom teruggooi, het my broer sy tassie gepak en verder gaan studeer. Later het hy aan die Universiteit van Port Elizabeth sy doktorsgraad verwerf en ’n Unisa-professor in didaktiek geword!
Links: Ben Louw rondom 1970.
Hooffoto: Die Oosterlig se gebou in Port Elizabeth. (Erkenning: Sonop in die Suide deur C.F.J. Muller.)
Ek het op Despatch, waar ek in my seunsdae nog self Die Oosterlig by huise afgelewer het, suiwer Afrikaans grootgeword en moes gou leer om in Port Elizabeth, wat toe nog oorheersend ’n Britse Setlaarstad was, in die “rooi taal” onderhoude te voer.
En sommer met die intrapslag is ons groentjies gewaarsku: “Vir ‘n koerantman is daar nie so iets soos werkure nie; jy moet 24 uur in elke dag gereed wees om vir werk opgekommandeer te word! En daar is nie so iets soos oortydbetaling vir joernaliste nie!”
Binne die eerste week van my eerste dienstermyn by Die Oosterlig het die sportredakteur Alex Kellermann hom as ‘n informant voorgedoen en my gebel met die fopnuus dat die groot motorfabriek General Motors besig is om af te brand! Ek het nou nie juis goed in die toets gevaar nie, maar Die Oosterlig het darem moontlikhede in my gesien. Later is ek in die sportredaksie aangestel.
Oom Dirk van Zyl
Later jare, nadat ek ’n aantal jare ’n draai by nuusblaaie in Johannesburg, Pretoria en Rustenburg gemaak het, het Oom Dirk van Zyl, die redakteur van Die Oosterlig, my vir ‘n tweede termyn by dié middagblad terugverwelkom. Hy het my ook later as hoofsubredakteur aangestel en dikwels moes ek ook as nuusredakteur waarneem.
Wyle Oom Dirk was ‘n wonderlike, nederige mens vir wie se integriteit sy redaksie groot respek gehad het. In die destydse Nasionale Pers het ons dikwels die storie gehoor van Oom Dirk wat as jong verslaggewer van Die Burger in Kaapstad anderkant die Oranjerivier ’n verslag van gebeure moes gaan doen. Die magtige rivier was in vloed en die enigste brug was gans te ver weg; dus het hy deur die vol Oranje geswem en getrou sy verslag vir Die Burger gelewer!
Daardie tyd het redaksielede net een Sondag elke veertien dae vry gehad. En as jy sportwedstryde gedek het, moes jy nog die Saterdagaand voor daardie vry-Sondag jou verslag van die middag se sport op kantoor gaan skryf en sorg dat dit die volgende oggend vir publikasie beskikbaar is. Anders moes jy daardie vry-Sondagoggend kantoor toe gaan om jou verslag daar klaar te skryf.
Daardie dae was daar mos geen selfone nie. Ons het ons verslae op tikmasjiene geskryf. Die nuusagentskappe se stories is via Sapa na teleksmasjiene in die kantoor gestuur. Dit het aanhoudend op rolle papier uit die teleksmasjiene gestroom. Die subkantoor moes gedurig die papier met die nuusverslae van die masjien afskeur en gou beoordeel vir gebruik in daardie dag se uitgawe.
Om die middaguitgawe betyds gereed te kry, moes ons soggens halfsewe op kantoor wees en onder groot druk die een opgemaakte koerantblad na die ander volgens vaste tydskedules by die settery kry.
Die setproses op lood
Die volle proses om die koerant betyds op straat en by die lughawe te kry, het dan verder kortliks so verloop:
Die span setters onder die beheer van Bakkies Goosen moes elke letter van elke nuusberig in loodreёls set. Dan moes die bladpakkers die volle blad se berigte volgens die bladplan van die redaksie loodreёl vir loodreёl binne ’n raam, wat so groot soos ’n koerantblad was, inpak.
Daarna moes elke blad afgedruk word sodat daar dan uiteindelik ’n blad gemaak kon word wat op die silinders in die drukkery se tweeverdieping-drukpers moes pas. Die drukpers moes gedurig genoeg ink op die rollers kry sodat die nuusblaaie dan op die enorme rolle koerantpapier, wat teen groot spoed deur die drukpers gevoer word, afgedruk kon word.
Die eerste uitgawe moes soggens al teen halfelf volledig aan die settery gelewer word sodat die koerant betyds klaar gedruk kon word om nog daardie oggend se vlug van Port Elizabeth na Oos-Londen te kon haal. Daarby moes ons middagblad betyds gedruk wees om nog oral in die Oos-Kaaplandse platteland versprei te kon word.
Enkele kere wanneer die koerant te laat was om die vliegtuig te haal, moes van die redaksielede met die motor met die oplaag koerante vir die Grensgebied deurjaag na Oos-Londen!
Saam met die Pollocks
Toe ek nog tydens my eerste termyn by Die Oosterlig sportverslaggewer was, was ek en Peter Pollock dikwels in Port Elizabeth saam in die persbank om oor rugbyligawedstryde verslag te doen. Ons het dit geniet om veral oor die Olympics-rugbyklub in Port Elizabeth se wedstryde verslag te doen, want hulle het die persmanne op ’n Saterdagmiddag daar in die persbank gereeld met koek en tee bedien! (Peter was die seun van Mac Pollock, die redakteur van The Herald in Port Elizabeth, en het later saam met sy jonger broer, die beroemde Graeme Pollock, op die internasionale krieketvelde vir Suid-Afrika groot roem verwerf. Peter se seun Shaun het boonop kaptein van die SA span geword.)
In die Nasionale Pers se destydse Die Byvoegsel, wat ook ’n bylaag vir die naweek-uitgawes van Die Burger en Die Volksblad was, het ek ’n artikel oor Graeme Pollock geskryf nadat hy as kaptein van die SA skolekrieketspan aangewys is en al as sestienjarige vir die Oostelike Provinsie se Curriebekerspan sommer in sy eerste wedstryd ’n indrukwekkende vyftigtal aangeteken het.
Kort daarna het Graeme Suid-Afrika se jongste kolwer geword wat in ’n Curriebeker-krieketwedstryd (vir die O.P.) ’n dubbele honderdtal geslaan het. Ek het met Graeme by sy ouers se huis in Walmer, Port Elizabeth, die onderhoud gevoer, en daarna het ek, Peter en Graeme nog kamstig so ’n bietjie krieket op hul grasperk gespeel.
Dagbreek toe
My loopbaan by Die Oosterlig het voorlopig geёindig toe Roelf Theunissen, die sportredakteur van Dagbreek en Sondagnuus wat ek deur ons sportskrywery goed geken het, my einde 1961 genader het om by hierdie eerste Afrikaanse Sondag-koerant se nuusredaksie in Johannesburg aan te sluit. Van 1 Januarie 1962 was ek toe lid van DagbreekenSondagnuus se nuusredaksie.
Ook Die Transvaler, Transvaal se Afrikaanse oggendblad wat in Johannesburg uitgegee is, het my in ‘n stadium ‘n aanbod gemaak, maar ek het Dagbreek, waar Dirk Richard toe redakteur was, verkies. Dagbreek, Die Vaderland, met A.M. van Schoor as redakteur van hierdie middagblad, en die tydskrif Die Brandwag was toe nog saam in dieselfde gebou langs Empireweg in Aucklandpark, Johannesburg.
Maar Johannesburg was daardie tyd by ons Afrikaners op Despatch berug as “Sodom en Gomorra”; dus moes ons predikant op Despatch kom help om van ons familielede en my vrou, Annette (Bellingan), wat op Aberdeen in die Karoo opgegroei het, te oortuig dat ons met ‘n geruste hart Johannesburg toe kon gaan!
By Dagbreek was ek ‘n paar jaar nuusverslaggewer, en het daar saam met onder andere Ton Vosloo, die latere besturende direkteur en voorsitter van Nasionale Pers, in die nuusredaksie gedien.
Ton Vosloo
Ton was ook op Uitenhage, Despatch se buurdorp, op skool by die Hoёrskool Brandwag teen wie ons (Hoёrskool Despatch) gereeld rugby gespeel het. Gedurende sy tyd by Die Oosterlig het hy ook gereeld vir ons krieketspan gespeel met ‘n opvallende selfvertroue wat hom vorentoe in sy loopbaan in die perswese baie sou help.
En hoewel Ton so vlymskerp daarop ingestel was om die ware storie agter die storie vas te stel, was dié begaafde koerantman al die jare wat ek hom ken nooit hoogmoedig nie. Selfs toe hy voorsitter van Naspers se direksie was, het Ton ‘n mooi verhouding met ons, die voetsoldate, gehandhaaf en nooit sy ou vriende en destydse Oosterlig-kollegas vergeet nie.
Onder hulle was ook ek en my goeie jarelange vriend Schalk Burger, wat later Landbouweekblad se assistent-redakteur sou word en wat toe ook vir my ’n pos by dié grootste landboublad in die land beding het. So ’n jaar of wat gelede het Ton nog vir my en Schalk met ’n aangename ete by On the Rocks in Blouberg onthaal en ou vriendskappe hernieu.