SO IS JOERNALISTE BY TECHNIKON PRETORIA EN TUT OPGELEI

Met oudstudent Inge Kühne se aanstelling as redakteur van Rapport het die Technikon Pretoria welverdiende erkenning gekry vir die goeie werk wat oor baie jare gedoen is. Wel het talle ander oudstudente deur die jare hul plek in die media volgestaan, maar hierdie aanstelling was ‘n besondere hoogtepunt.

Ons het die gewese departementshoof van joernalistiek, dr. Pedro Diederichs, gevra om meer te vertel oor die opleiding by die technikon en die latere  Tshwane Universiteit van Tegnologie (TUT). Hier is sy insigte:

Wanneer die suksesvolle opleiding van studentejoernaliste – en veral ook Afrikaanssprekendes – ter sprake kom, word die name van die Pretoria Technikon en die Tshwane Universiteit van Tegnologie (TUT) dikwels genoem. Die rede hiervoor kan gevind word deur van nader te kyk na hoe die opleidingskursusse beplan is, die inhoud van die programme, die produksie/prestasies van die studente as volwaardige joernaliste en die terugvoer oor hierdie studente se uitsette uit die bedryf self.

In die 1970’s het verskeie ringkoppe van media-instansies en die SAUK hul frustrasie uitgespreek oor die gebrek aan opleiding vir joernaliste in praktiese joernalistieke vaardighede. Taalgebruik, skryfstyl, nuus- en bedryfskennis was van die grootste leemtes wat gepla het. Daar was ontevredenheid in die pers- en uitsaaiwese oor die werksgereedheid van graadstudente van die universiteite. Daar moet meer op  “praktykgerigte” opleiding van joernaliste gefokus word, was die bedryf se duidelike boodskap.

Uit korrespondensie tussen die destydse kolleges vir gevorderde onderwys (Natal, Kaapstad, Port Elizabeth, Witwatersrand en Pretoria) blyk dit dat die idee om joernaliste by kolleges op te lei al in 1972 posgevat het. Die kolleges (vanaf 1979 “technikons” gedoop) het ‘n beplanningskomitee saamgestel en na ‘n aanvanklike kopstampery oor hoe so ‘n kursus moet lyk (bv. oor die duur van so ‘n kursus), is voorstelle aan die bedryf gemaak. In Pretoria was mnr. M.A. Bakker van die departement taal- en Kommunikasie en mnr. Jan Boot aan die administratiewe kant Pretoria se verteenwoordigers. Hulle het beraadslaag met mnr. At de Beer, redakteur van Hoofstad, mnr. Tertius Myburgh, redakteur van die Pretoria News en mnre. Kobus Bosman en Carel van der Merwe van die SAUK.

 Omdat die Argus-groep ‘n eie sesmaande-opleidingskursus vir junior joernaliste gehad het, was die behoefte na opleiding groter by die Afrikaanse media en het veral Perskor-redakteurs en joernaliste ‘n groot rol gespeel in die totstandkoming van ‘n driejarige nasionale diploma in joernalistiek by die Pretoria Technikon in 1977. Die department joernalistiek en skakelwese is daar gestig en was deel van die skool vir kommunikasiewetenskappe en tale en kommunikasie. Die twee entiteite het in 1989 twee departemente, Joernalistiek en Skakelwese, geword.

 Samewerking tussen die technikons (met Noord-Gauteng vanaf 1995) en die bedryf het die tersiêre opleiding van joernaliste in die land verder uitgebrei. Volwaardige joernalistieke departmente met ervare joernaliste as voltydse – of tydelike lektore, gaslektore en gereelde raadpleging met die bedryf, het die kursus deurlopend verfyn.

Hooffoto: Pedro Diederichs in 1994 saam met ‘n klomp voorgraadse studente.

Regs: Studente oefen ‘n TV-ateljee .

Volgens mnr. Marnus Roothman, kommunikasiekonsultant van Pretoria, was hy een van baie min ervare maar jong joernaliste wat gevra is om die kursus te begin. Die “hoof” was mnr. Gibo Gerber (intussen oorlede) en oorlede prof. Arrie de Beer, destyds van die Potchefstroomse Universiteit vir CHO, was een van die eksterne moderatore en akademiese raadgewers daardie tyd. Mnre. Stoffel Blaauw (uitsaai) en Allen Lipschitz (fotografie) was van die eerste lektore.*

Studentegetalle (eerstejaars eers 20, toe 30 en toe 50) met dr. Denys Rhoodie (oorlede) as departmentshoof sedert 1981 het toegeneem en in ‘n nuwe akademiese struktuur het dr. George Claassen in 1989 joernalistieke departementshoof in die fakulteit geesteswetenskappe geword. In 1993 word Prof. Claassen hoof van joernalistiek by die Universiteit van Stellenbosch  en hy word in Pretoria opgevolg deur dr. Pedro Diederichs, wat in 2012 aftree. 

Vanaf 2004 staan die Pretoria Technikon en Noord-Gauteng Technikon as die Tshwane Universiteit van Tegnologie (TUT) bekend en is die department op die Shoshanguve-kampus gesetel onder die bekwame leiding van dr. Lizette Odendaal. Die eerstejaar-inname het gegroei na 100!

Die bewese sukses van die Pretoriase studente in die werksplek hang nou saam met die toelating tot die kursus deur ‘n omvattende keuringstoets waar o.a. matriekuitslae, taal- en skryfvaardighede, algemene nuuskennis en die uitslag van ‘n indiepte-onderhoud met kandidate deur verskillende lektore. Dié keuringstoets is steeds in plek al frons universiteitsbestuur van tyd tot tyd daaroor.

In 1983 is ‘n hoër diploma in joernalistiek ontwikkel en dit het in 1996 ‘n vierjarige B Tech-graad geword. Die meestersdiploma wat in 1991 begin is, is uitgebrei na ‘n M Tech-graad in 1996 en in 1998 is die D Tech in joernalistiek aangebied. Nasionale sertifikate (een jaar) in sportjoernalistiek en veelsydige uitsaai is ook aangebied. Tans bestaan die program uit die nasionale diploma, die gevorderde diploma, ‘n nagraadse diploma, Meestersgraad en Doktorale-graad in joernalistiek.

Omdat voltydse en tydelike lektore ervare joernaliste is/was, het studente groot baat gevind by die praktiese en toepaslike inkleding van die leermateriaal volgens die vaste leerplanne. Deurlopende interaksie met die bedryf en gaslektore het gesorg dat die kursus altyd kontemporêr gebly het. Om die waarheid te sê, die inhoud van die kursus was die bedryf veral op tegnologiese gebied ver vooruit. Die Nuwe Media-era was op hande en die leerplanne het flink daarby aangepas.

 Van die aanvanklike elektriese tikmasjiene het opleiding ontwikkel tot die Atex-produksiestelsel vir drukmedia en die vestiging van die Atex Redaksionele Sentrum. Vir uitsaai is die Dalet-stelsel in gebruik geneem met ‘n ten volle toegeruste radio-ateljee.

In hierdie stadium is die opleidingskoerantjie Pica uitgegee met die “spoeg-en-plak”-metode – iets wat selfs ‘n eerste vir die Amerikaanse Atex-base was.

Maar die persoonlike rekenaar en uitlegprogramme het spoedig ook die Atex-stelsel verouderd gelaat en dit nuwe gonswoord was DTP – “desktop publishing”. Net soos met Atex, was die departement weer eens aan die voorpunt met ‘n DTP-sentrum waar studente die jongste professionele uitlegprogram, PageMaker, kon leer baasraak. Met hierdie kundigheid in die drukmedia in die ‘80-‘90’s, om die jongste toerusting in radio- en TV-opleiding te kan gebruik en toegerus te wees met die ikoniese enkellens Pentax 1000 kameras plus Sony-bandopnemers, kon studente in enige geselskap hul man staan.

Op TUT se Soshanguve-kampus word hierdie opleiding steeds voortgesit en in vennootskap met Capital Media in Pretoria word die gemeenskapskoerant Rekord-Noweto uitgegee. Twee kampusradiostasies, TUT FM (Soshanguve) en Tshwane FM (Pretoria), maak gebruik van joernalistiekstudente se kundigheid vir hul uitsendings. Simulasie-aanlynpublikasies en blogs word aktief deur studente beoefen. 

Die indiensopleiding-module wat ‘n verpligte deel vorm van die diplomakursus, is nog een van die onskatbare hulpmiddels wat studente vir die werksplek voorberei. Vir minstens ses maande moet derdejaarstudente werkservaring by ‘n media-instansie of kommunikasie-afdeling onder toesig van ‘n ervare mentor opdoen.

Verskeie vennootskape met mediahuise, aanlynpublikasies, uitsaai- en TV-stasies en in die kommunikasiebedryf word deur die universiteit bestuur en die indiensopleiding word deur lektore gemonitor. Hier speel die mediahuise, SAUK, die gemeenskapspers, regerings- en nie-regeringsorganisasies, gemeenskapsradio- en TV-stasies en nuwe aanlynpublikasies ‘n belangrike rol in die voorbereding van studente om as junior joernaliste te kwalifiseer. Sonder hierdie opleiding in die praktyk sou studente sekerlik nie so vaardig en afgerond kon wees nie.

Laastens moet na die bydraes van die mediabedryf en opleiers in die algemeen verwys word. Advieskomitees wat bestaan uit aktiewe en gewese senior joernaliste en kommunikasiekundiges in die bedryf en van ander akademiese organisasies vergader minstens twee keer per jaar om aspekte rondom die opleiding te oorweeg en te bespreek. Dit verseker dat leerplanne en toerusting altyd relevant gehou word en sorg ook vir uitnodigings na werksplekke en selfs werksgeleenthede vir studente.

Gaslektore dra verder by om studente se siening van joernalistiek te slyp en die belangrike en verantwoordelike rol wat hulle in die samelewing moet speel, uit te lig.

Erkenning is in die 2002-verslag van die SA redakteursforum (Sanef) aan die Technikon Pretoria gegee: “While other university and technikon departments were mentioned a few times, two university departments and one technikon department stood out nationally: Rhodes University, University of  Stellenbosch and Pretoria Technikon.”

Die departement staan vandag onder leiding van dr. Lizette Odendaal.

Geplaas op 25 April 2023